Τηλεπικοινωνίες και πόλεμος

Πόλεμος και Ειρήνη

Στις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις, οι τηλεπικοινωνίες έχουν μετατραπεί σε έναν από τους πιο κρίσιμους παράγοντες στρατηγικού σχεδιασμού και επιχειρησιακής δράσης. Ο πόλεμος δεν διεξάγεται πλέον μόνο με στρατιώτες, άρματα μάχης και αεροσκάφη, αλλά και με δίκτυα επικοινωνίας, δορυφόρους, συστήματα εντοπισμού και κυβερνοεπιθέσεις. Σήμερα, η πληροφορία έχει αναδειχθεί σε «όπλο» αντίστοιχης ισχύος με τα παραδοσιακά μέσα μάχης.

Κατά τον 19ο αιώνα, όμως, οι μεγάλοι εφευρέτες οραματίστηκαν τις τηλεπικοινωνίες ως όργανα της παγκόσμιας Ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών. Στην πρώτη συνδιάσκεψη της Διεθνούς Τηλεγραφικής Ένωσης στο Παρίσι το 1865, οι αντιπρόσωποι 20 ευρωπαϊκών χωρών, διακήρυξαν ότι: «Εμείς συναντηθήκαμε εδώ ως πραγματική ειρηνευτική συνδιάσκεψη» και ότι η τηλεγραφία παρέχει «έναν γρήγορο και αδιάρρηκτο δεσμό για τα διάσπαρτα μέλη της ανθρώπινης φυλής».

«Η επιστήμη του [Marconi] και η ποίησή μου είχαν γίνει όργανα του πολέμου»

Gabriele D'Annunzio

Εξάλλου, στις αρχές του 20ού αιώνα, είναι διάχυτη η αισιοδοξία κι η πεποίθηση του Μαρκόνι ότι η ασύρματη τηλεγραφία, θα αποτελέσει όργανο της Ειρήνης. Ωστόσο, ήταν ακριβώς αυτή η εφεύρεση του, ο ασύρματος, που έφερε την επανάσταση και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα των πολεμικών συρράξεων.

Ο ίδιος ο Μαρκόνι συμμετείχε σε τρεις πολέμους (Πόλεμο των Μπόερς στη Νότια Αφρική το 1902, Ιταλοτουρκικό Πόλεμο του 1911, Α΄ Π.Π.) προωθώντας την τεχνολογία του και αποκομίζοντας μεγάλα οικονομικά οφέλη, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις παρείχε εξοπλισμό ταυτόχρονα και στις δύο αντιμαχόμενες χώρες, όπως έγινε στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Στον Ρωσο-Ιαπωνικό Πόλεμο του 1905, συγκεκριμένα, η ασύρματη επικοινωνία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιαπωνική νίκη. Για αυτόν τον λόγο οι Ιάπωνες τίμησαν τον Μαρκόνι με το παράσημο του Ανατέλλοντος Ηλίου. Ταυτόχρονα ο πόλεμος αποδείχθηκε εξαιρετικά επωφελής για τις επιχειρήσεις του: «Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας έχει αποφέρει αρκετά χρήματα στην Εταιρεία και τα πράγματα φαίνονται πολύ καλά», έγραψε στη μητέρα του το 1905.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: «Το αόρατο όπλο»

Η ραγδαία ανάπτυξη του ασυρμάτου, της κρυπτογράφησης και των ραντάρ κατά τον Β' Π.Π. διαμόρφωσε μια νέα πραγματικότητα, όπου η νίκη στο «αόρατο μέτωπο» των επικοινωνιών μπορούσε να αποβεί εξίσου σημαντική με τη νίκη στο πεδίο μάχης.

Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η γερμανική μηχανή κρυπτογράφησης Enigma η οποία χρησιμοποιούνταν για την αποστολή διαβαθμισμένων στρατιωτικών μηνυμάτων. Για μεγάλο μέρος του πολέμου οι Σύμμαχοι δεν μπορούσαν να «σπάσουν» τους κώδικες της. Ωστόσο, η δουλειά των κρυπταναλυτών στο Bletchley Park, με κορυφαία μορφή τον Άλαν Τιούρινγκ, οδήγησε στη δημιουργία των πρώτων ηλεκτρομηχανικών υπολογιστικών συστημάτων («Bombes»). Όταν οι Σύμμαχοι κατάφεραν το 1941 να αποκρυπτογραφήσουν τις επικοινωνίες των γερμανικών υποβρυχίων στον Ατλαντικό, η πορεία του πολέμου άλλαξε δραστικά.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η χρήση του ραντάρ. Στη Μάχη της Αγγλίας (1940), το βρετανικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης παρείχε στις βρετανικές αεροπορικές δυνάμεις κρίσιμα λεπτά προετοιμασίας για να αναχαιτίσουν γερμανικά βομβαρδιστικά. Για πρώτη φορά, η άμυνα ενός εναέριου χώρου στηρίχθηκε όχι μόνο στην ισχύ των μαχητικών, αλλά και στη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών από τα δίκτυα παρακολούθησης και επικοινωνίας.

Ήταν, πιθανότατα, αυτή η τεχνολογία προειδοποίησης της αεράμυνας, το ραντάρ ή «ακτίνα του θανάτου», που ο Μαρκόνι απέκρυψε από τον Μουσολίνι λίγο πριν πεθάνει, δύο χρόνια προτού ξεσπάσει ο Β' ΠΠ. Στους τελευταίους μήνες της ζωής του ο Ιταλός εφευρέτης έδειχνε όλο και μεγαλύτερη ανησυχία για την διεθνή κατάσταση και στοχαζόταν «πάνω στον ρόλο της επιστήμης ως οργάνου ειρήνης και όχι πολέμου».

Οι τηλεπικοινωνίες ως αντανάκλαση του πολιτισμού

Το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών αφηγείται την εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών από την αρχαιότητα, όταν τα συστήματα επικοινωνίας με πυρσούς εξυπηρετούσαν αποκλειστικά πολεμικούς σκοπούς. Οι «φρουροί της φωτιάς», οι φρυκτωροί, ήταν στρατιώτες. Αντίθετα, οι εφευρέτες του τηλέγραφου και του τηλέφωνου οραματίστηκαν τη νέα τεχνολογία ως μέσο σύνδεσης της ανθρωπότητας. Και παρόλο που ο Μαρκόνι δε θα αναφωνούσε πότε, όπως ο Οπενχάιμερ, πατέρας της ατομικής βόμβας: «Τώρα έγινα θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων», θα μπορούσε να συμφωνήσει μαζί του ότι «Η τεχνολογία είναι η μορφή του πολιτισμού μας». Η τηλεπικοινωνία δεν είναι πια απλώς εργαλείο∙ είναι το αποτύπωμα των αξιών, των φόβων και των ονείρων του ανθρώπου στον κόσμο. Μέσα από τις τεχνολογίες της επικοινωνίας, διακρίνουμε όχι μόνο την πρόοδο, αλλά και το ήθος του πολιτισμού που τις ανέδειξε.