Ψηφιακό Μουσείο: μια πορεία με διαρκή εξέλιξη

Στη σημερινή κοινωνία της πληροφορίας, η ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί βασικό εργαλείο για τα Μουσεία. Δεν περιορίζεται πλέον μόνο στην ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση των συλλογών, αλλά μετασχηματίζει τον τρόπο με τον οποίο τα Μουσεία εκπαιδεύουν, ερευνούν και αφηγούνται τις ιστορίες τους. Το ψηφιακό περιβάλλον ενισχύει τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, διευρύνει την πρόσβαση του κοινού και δημιουργεί νέες, διαδραστικές εμπειρίες μέσα και έξω από τον φυσικό χώρο του Μουσείου.

Η ψηφιοποίηση των συλλογών ξεκινά / 2014-2016

 Ανταποκρινόμενο στις νέες ψηφιακές ανάγκες και ευκαιρίες, το Μουσείο ξεκίνησε το 2014 ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης των συλλογών του. Μέχρι το 2016 είχαν ψηφιοποιηθεί περίπου 23.000 τεκμήρια (αντικείμενα, τηλεφωτογραφίες, τηλεγραφήματα, φωτογραφίες κ.ά.), ενώ η διαδικασία συνεχίστηκε με στόχο την κάλυψη του συνόλου των συλλογών, που σήμερα φτάνουν τα 37.000 και πλέον τεκμήρια. Για την οργάνωση και προβολή τους, το Μουσείο  απέκτησε το σύστημα διαχείρισης συλλογών MuseumPlus, μέσω του οποίου ερευνητές μπορούν να αναζητούν και να μελετούν τα τεκμήρια διαδικτυακά.

Ψηφιακή εξωστρέφεια και βράβευση από την ICOM / 2016-2018

Το 2016 το Μουσείο απέκτησε τη δική του ιστοσελίδα με δυνατότητα οnline κράτησης για τα σχολικά και οικογενειακά του προγράμματα, ενώ το 2017 δημιούργησε λογαριασμό στο Instagram, επιχειρώντας να προσεγγίσει το ψηφιακό κοινό. Την ίδια χρονιά οργάνωσε ένα καινοτόμο πρόγραμμα για οικογένειες, που αξιοποιούσε τεχνολογίες εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (VR & AR), με τίτλο «Virtual & Augmented Reality Museum Lab». Παράλληλα, το 2018 πρόσθεσε στη μόνιμη έκθεσή του την τεχνολογία AR, δημιουργώντας μια μοναδική ψηφιακή εμπειρία σε 6 εμβληματικά σημεία της έκθεσης, πρωτοβουλία που έλαβε το πρώτο βραβείο στα Mobile Excellence Awards 2020.

Η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στις δράσεις και την έκθεση του Μουσείου εναρμονιζόταν με το μήνυμα της ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων) για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2018: «Μουσεία και (δια)δίκτυα. Νέες προσεγγίσεις, νέο κοινό». Στο πλαίσιο αυτού του εορτασμού, το Ελληνικό Τμήμα της  ICOM ανακήρυξε το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών ως «Τιμώμενο Μουσείο 2018», μια πολύ σημαντική διάκριση που αναδείκνυε το άνοιγμά του στη νέα ψηφιακή εποχή και τη δυναμική ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογικών εργαλείων, αλλά και γενικότερα τις σημαντικές συλλογές του, το επιστημονικό έργο του και τις εκπαιδευτικές του δράσεις.

Η πανδημία επισπεύδει την ψηφιακή εμπειρία / 2020-2022

Με την έλευση της πανδημίας Covid-19 το 2020, η ανάγκη για ψηφιακή παρουσία έγινε πιο έντονη. Στην ιστοσελίδα του Μουσείου παρουσιάστηκε η Ψηφιακή Έκθεση, με φωτογραφικό υλικό και περιγραφικά κείμενα για τα εμβληματικότερα εκθέματα του Μουσείου που παρουσιάζονται σε 5 θεματικές ενότητες: Προηλεκτρική Περίοδος, Ηλεκτρισμός και μεγάλοι εφευρέτες, Τηλεγραφία, Τηλεφωνία και το Τηλεοπτικό Στούντιο. Δημιουργήθηκε επίσης η ενότητα Family Fun, μέσα από την οποία προσφέρονταν στα παιδιά, εικαστικά εργαστήρια, ζωγραφική, κατασκευές και παιχνίδια εμπνευσμένα από τις τηλεπικοινωνίες. Το υλικό αυτό σχεδιάστηκε ειδικά για ψηφιακή χρήση, προκειμένου να διατηρηθεί ζωντανή η σχέση των παιδιών με το Μουσείο και να τους προσφέρει δημιουργική απασχόληση κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Το 2021 η ιστοσελίδα του Μουσείου εμπλουτίστηκε με την εικονική περιήγηση (virtual tour) στους χώρους της έκθεσης. Ο επισκέπτης με ένα κλικ είχε τη δυνατότητα όχι μόνο να περιηγηθεί στους εκθεσιακούς χώρους, αλλά να διαβάσει επιπλέον πληροφορίες, να δει video, να ακούσει ηχητικά αποσπάσματα, ενώ συγκεκριμένα εκθέματα συνδέονταν με δημιουργικές δραστηριότητες για το σπίτι. Επιπλέον, ο ηθοποιός Πυγμαλίων Δαδακαρίδης ανέλαβε τον ρόλο ξεναγού στο Μουσείο δίνοντας  φωνή και ζωντάνια στις ιστορίες των εκθεμάτων στο ντοκιμαντέρ «Ιστορίες Επικοινωνίας».

Την ίδια  περίοδο εγκαινιάστηκαν οι διαδικτυακές ξεναγήσεις σε σχολεία καθώς και τα πρώτα δύο εικαστικά ψηφιακά εργαστήρια του Μουσείου: «Το Μουσείο στη βαλίτσα μας» και «Μουσικά όργανα από ανακυκλώσιμα υλικά». Μαθητές από απομακρυσμένα σχολεία όλης της Ελλάδας δημιούργησαν εικαστικές «βαλίτσες» και αυτοσχέδια μουσικά όργανα, εμπνευσμένα από τα εκθέματα. Έως το 2025 που ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα, συμμετείχαν 8.608 μαθητές και εκπαιδευτικοί από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη αλλά και νησιά όπως την Τήλο, τους Αρκιούς, την Κάσο και τη Γαύδο! Τέλος, το 2022, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Μουσείο σχεδίασε την ψηφιακή περιοδική έκθεση «Τηλεγραφία και Τηλεφωνία. Ιστορίες Επικοινωνίας πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή», αναδεικνύοντας την εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών από τις αρχές του 20ού αιώνα έως το τέλος της δεκαετίας του 1930.

Ένα μουσείο πλήρως ψηφιοποιημένο

Σήμερα, με σταθερό προσανατολισμό στον ψηφιακό μετασχηματισμό, το Μουσείο έχει ψηφιοποιήσει πάνω από το 90% των συλλογών του. Στην ιστοσελίδα του Μουσείου, στην ενότητα «Συλλογές», είναι διαθέσιμο ένα αντιπροσωπευτικό μέρος των τεκμηρίων του — από τηλεφωνικές συσκευές, τηλεγραφικά όργανα και σχέδια, έως φωτογραφίες, τηλεγραφήματα και πολλά ακόμη.

Η τεχνολογία, όμως, δίνει νέα διάσταση και στην φυσική επίσκεψη στο Μουσείο. Σε 70 σημεία της έκθεσης οι επισκέπτες μπορούν να σκανάρουν QR κωδικούς για πρόσθετο περιεχόμενο στην ελληνική και αγγλική γλώσσα αλλά και ηχητική περιγραφή, ενώ μέσω της επαυξημένης και της εικονικής πραγματικότητας τα εκθέματα «ζωντανεύουν» μπροστά τους, κάνοντας την ιστορία των τηλεπικοινωνιών πιο συναρπαστική και διαδραστική.

Η ψηφιοποίηση για το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών είναι μια διαρκής εξερεύνηση σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο ψηφιακό κόσμο που αναπτύσσεται δίπλα στον αναλογικό. Το κοινό ανταποκρίνεται δυναμικά: οι ψηφιακοί επισκέπτες της ιστοσελίδας του Μουσείου αυξήθηκαν το 2025 κατά 200% σε σχέση με το 2024. Ως Μουσείο τεχνολογίας, άλλωστε, το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών συνεχίζει να επενδύει σε νέα ψηφιακά εργαλεία και να αναπτύσσει καινοτόμες δράσεις, παρουσιάζοντας την ιστορία των τηλεπικοινωνιών με τρόπο σύγχρονο και διαδραστικό.

Η αξιοποίηση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) αποτελεί την επόμενη πρόκληση στη συνεχή ψηφιακή εξέλιξη του Μουσείου. Η ΑΙ μπορεί να προσφέρει νέες δυνατότητες στον εμπλουτισμό της εμπειρίας του επισκέπτη, στην ψηφιακή επιμέλεια, τεκμηρίωση και συντήρηση των συλλογών, καθώς και στην  ψηφιακή αναβάθμιση των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων. Το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών παραμένει ένας ζωντανός οργανισμός γνώσης και πολιτισμού, που εξελίσσεται μαζί με την τεχνολογία, διατηρώντας όμως πάντα στο επίκεντρο τον άνθρωπο και την ανάγκη του για επικοινωνία — την αφετηρία δηλαδή της ίδιας της ιστορίας των τηλεπικοινωνιών.

Φωτογραφίες

1. Εικονική (VR) και επαυξημένη πραγματικότητα (AR): νέοι τρόποι εξερεύνησης της ιστορίας των τηλεπικοινωνιών στο Μουσείο.
2. Τα Μουσεία περνούν στην επόμενη εποχή μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας.
3. Το σύστημα διαχείρισης συλλογών MuseumPlus.
4. Παιδιά που συμμετέχουν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Virtual & Aygmented Reality Museum Lab», το 2017.
5. Τιμώμενο Μουσείο 2018: μια σημαντική διάκριση από την ICOM για την ψηφιακή διάσταση του Μουσείου Τηλεπικοινωνιών.
6. Το «Family Fun» έφερε το Μουσείο στο σπίτι: κατασκευές, παιχνίδια και δημιουργία για τα παιδιά από απόσταση.
7. Ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης στη διάρκεια των γυρισμάτων της ψηφιακής ξενάγησης, το 2021.
8. «Το Μουσείο στη βαλίτσα μας»: τα παιδιά δείχνουν τα έργα τους στην τελευταία στάση του προγράμματος, τον Μάιο του 2025 στο Δημοτικό Σχολείο Ελαφονήσου.
9. Οι συλλογές του Μουσείου διαθέσιμες διαδικτυακά με ένα κλικ!
10. Από το AR στο AI: η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς.